ما در قرآن با دو دسته از آیات روبرو می شویم:
الف- آیاتی که بیان می کند که هر قوم و هر گروهی رسول و پیامبر و بیم دهنده داشته اند.
به عنوان نمونه ، قرآن در بخشی از آیه 36 از سوره "نحل" می فرماید : "و لقد بعثنا فی کل امة رسولا" یعنی ما در هر امتی رسولی را فرستادیم".
همچنین، در آیه 24 از سوره "فاطر" می خوانیم: "و إن من أُمّة إلاّ خلا فیها نذیر" یعنی هیچ امتی نیست، مگر اینکه بیم دهنده ای در میان آن بوده است.
ب- آیاتی که بیان می کند که هر قوم و هر گروهی رسول و پیامبر و بیم دهنده نداشته اند.
قرآن در آیه 19 از سوره "مائده" با تعبیر "علی فترة من الرسل" به فترت رسولان (انقطاع رسولان ظاهری) اشاره می کند و بیان می کند که پیش از حضرت رسول(ص)، مدت های مدیدی رسول ظاهری و آشکار بر مردمِ عرب مبعوث نشده بود.
همچنین، در آیه 51 از سوره "فرقان" نیز می خوانیم : "و لو شئنا لبعثنا فی کل قریة رسولا" یعنی اگر می خواستیم که نخواستیم، در هر منطقه ای رسولی را می فرستادیم. (1)
همچنین قرآن در آیه 3 از سوره "سجده" نیز به گونه ای تایید می کند که قوم پیامبر اسلام (ص) پیش از پیامبر (ص) رسول ظاهری و آشکار نداشته اند. در بخشی از آیه 3 از سوره "سجده " می خوانیم : "ام یقولون افتراه بل هو الحق من ربک لتنذر قوما ما اتاهم من نذیر من قبلک لعلهم یهتدون" یعنی: کافران می گویند که او (پیامبر) قرآن را بافته است؛ بلکه قرآن حق است که از جانب پروردگار توست تا تو قومی را که پیش از تو بیم دهنده ای برای ایشان نیامد بیم دهی؛ شاید که هدایت شوند."
برای حل این مسأله و رفع این تناقض، باید به این نکته توجه داشت که بر اساس احادیث معتبر، حجت الهی و رسول و پیامبر دو گونه است:
الف- رسول باطنی (حجت باطنی) که همان عقل است
ب- رسول ظاهری (حجت ظاهری) که پیامبران و امامان (ع) و ... هستند.
امام کاظم (ع) در این باره فرمود: "یا هشام إن لله على الناس حجتین: حجة ظاهرة وحجة باطنة، فأما الظاهرة فالرسل والأنبیاء والأئمة -علیهم السلام - وأما الباطنة فالعقول." یعنی: ای هشام خداوند دو نوع حجت بر مردم دارد: حجت ظاهری و حجت باطنی. حجت ظاهری همان رسولان و انبیاء و ائمه اند و حجت باطنی عقل های مردم است. (الکافی، ج1، ص 16)
از امام علی (ع) نیز نقل شده است که فرمود: "العقل رسول الحق " یعنی عقل رسول و فرستاده حضرت حق است. (غررالحکم، ص 27، حکمت 326)
بنابراین، در جمع بندی این دو دسته از آیات باید گفت که در دسته اول از آیات که بیان کرده است که همه اقوام دارای پیامبر و رسول و بیم دهنده بوده اند مقصود از این رسول و بیم دهنده همان عقل است؛ زیرا بر اساس دسته دوم آیات، همه اقوام دارای پیامبر و رسول و بیم دهنده نبوده اند.
----------------------------------------
(1)در مورد عبارتِ "اگر می خواستیم که نخواستیم" که در ترجمه آیه ذکر شد، لازم است که توضیحی عرض کنم. در زبان عربی "اِن" و "لو" هر دو به معنای "اگر" است؛ اما فرق این دو واژه در این است که "لو" برای صِرف فرض است یعنی برای دلالت بر این است که شرط و نتیجه آن هرگز محقق نمی شود و فقط فرض است؛ ولی "اِن" اعم از "لو" است یعنی هم در مواردی به کار می رود که شرط و نتیجه آن هر دو قابل وقوع است، و هم به جای "لو" به کار می رود.