مبانی عرفان نظری با مبانی عرفان عملی فرق دارد و ما نباید این دو حیطه را با هم خلط کنیم. در عرفان نظری، سخن از شناخت نظام هستی است. ما در عرفان نظری در حدِ توان خود در می یابیم که نظام هستی چگونه است و چه اموری در وقایع جهان تاثیرگذار نیست و چه اموری در وقایع جهان تاثیرگذار است و آنچه در جهان تاثیرگذار است مبتنی بر چه اصولی است.
اما در عرفان عملی بحث بر سر این است که هرکس بر حسب جایگاه و موقعیتی که در جهان دارد چه مسئولیت و وظیفه ای در قبال خود و جهان دارد و لزوما این طور نیست که وظیفه و مسئولیتِ ما در قبال خودمان و دیگران با رفتاری که از هستی در برابر ما و دیگران ظاهر می شود یکسان باشد زیرا امور هستی تابع‌ِ قوانینِ متعدد و پیچیده ای است. به عنوان مثال، وظیفه ما در قبال خودمان و دیگران این است که در حفظ سلامت جسم و روان خویش و دیگران بکوشیم اما نظام هستی این گونه است که اسباب بیماری کسی را فراهم می کند و ما نباید این گونه تصور کنیم که اگر خدا دوست داشت که کسی سالم بماند، خودش او را کمک می کرد.
در نگرش عرفانی وحدت وجودی، هرکس به عنوان مظهری از حضرت حق، مسئولیت و وظیفه دارد که در اعتلای امور خویش و جهان تلاش لازم و تاثیرگذاری لازم را داشته باشد و اینکه چرا در هستی باید بیماری و زلزله و امثال این ها باشد در نگرش وحدت وجودی این گونه تبیین می شود که این قبیل امور را خداوند برای این جهان درنظر نگرفته است بلکه ماهیت هستی که در درون ساحت الهی به صورت فرا زمانی، ویژگی های مختلف و امکانات مختلف را درون خود دارد و البته از یک منظر اگر این امکانات مختلف نبود، جهان حرکتی نداشت زیرا در برخورد ویژگی های مختلف است که جهان دارای حرکت و پویایی است.
نکته مهم تر این است که در تضاد و رویارویی ویژگی هایِ مختلف با یکدیگر، و در نسبتی که با یکدیگر برقرار می کنند، عوارضی خواسته یا ناخواسته ایجاد می شود. به عنوان مثال، خورشید گرما می دهد و هرچه نزدیک خورشید است اگر تحمل گرمای زیاد را نداشته باشد، می سوزد و در ضمن موجوداتی نیز از نورو گرمای خورشید استفاده می کنند. بیماری نیز در نسبتِ میان ویژگی هایِ مختلف ظهور می کند و بر همین اساس است که کسی به عنوان مثال، گرفتار سرطان یا ... می شود؛ اما اراده اصلیِ خداوند و نظام هستی بر وجود سرطان نبوده است بلکه این قبیل امور به تبعِ نسبتِ برخی ویژگی ها با یکدیگر ظاهر می شود و انسان به عنوان مظهر علم و اراده و قدرت حضرت حق می کوشد که با ارتقای علم و دانش و قدرت خود بتواند با این عوارض مقابله کند.
استاد گرانقدر بسیار عالی بود و نکته بسیار بسیار مهم و عمیقی را مطرح نمودید چون اکثرا سالکان بخاطر پیش زمینه های ذهنی تمییزی بین این دو قائل نمی شوند و اینگونه می شود که دچار خسران ، حیرت و یا سردرگمی می شوند
سپاس بیکران از شما