قضاوت کردن درباره کارهای دیگران از امور دشوار و سهمگینی است که آدمی را در مهلکه می اندازد زیرا آن کس سزاوار قضاوت است که به همه جزئیات امور آگاه باشد. بدون اطلاع از همه جوانبِ امور، هرکس که قضاوت کند قطعا ناروا قضاوت می کند.
از این رو، جمعی از اهل سلوک، توصیه کرده اند که چون از جزئیات زندگی مردم آگاه نیستید درباره کارهای دیگران قضاوت نکنید؛ اما واقعیت این است که افراد خواسته یا ناخواسته حداقل بدون اینکه به زبان بیاورند، در درون خود مدام در حالِ قضاوت کردن درباره کارهای دیگران اند.
معقول تر این است که بگوییم اگر نمی توانیم صداهای درون خود را که درباره دیگران قضاوت می کنند خاموش کنیم اما می توانیم که آن ها را تایید نکنیم و با خود بگوییم که من چون از جزئیات زندگی دیگران آگاه نیستم این قضاوت های مختلف درباره دیگران را تایید نمی کنم و اگر روزی به فرض به همه جوانب امور زندگی کسی آگاه شدم و آن را مورد توجه قرار دادم آنگاه است که می توانم درباره دیگران قضاوت کنم.
پس قضاوت کردن درباره دیگران آنجا که به زندگی ما ربط پیدا می کند، در صورتی جایز است که ما از جزئیات امور، اطلاع پیدا کنیم اما قضاوت درباره دیگران در مواردی که رفتار دیگران مربوط به زندگی شخصی خودشان است و در حیطه حریم خصوصی ایشان است از منظر اخلافی و عرفانی جایز نیست زیرا مستلزم فضولی در زندگی خصوصی دیگران است و تجسس و فضولی در امور شخصی دیگران، عقلا و شرعا جایز نیست.
واقعیت این است که هرکس که بیشتر به عیبجویی دیگران می پردازد خودش عیب های زیادی دارد که از آن ها غافل است، زیرا او با این خلق و خوی، به جای اینکه بر یافتن عیب های خود تمرکز داشته باشد، تمرکز خود را بر یافتن عیوب دیگران گذاشته است و از عیوب خود غافل شده است.
اهل دیانت باید فراموش نکنند که پیامبر و امیرمؤمنان و امام صادق(ع) سفارش کرده اند که "طوبى لمن شغله عیبه عن عیوب الناس" یعنی خوشا به حال کسی که پرداختن به عیب خویش، وی را از پرداختن به عیوب مردم بازدارد.
متاسفانه در میانِ کسانی که به عیبجویی دیگران می پردازند متدینان فراوان اند و با کمال تاسف، متدینان بیشتر گرفتار عیبجویی از امور شخصی مردم اند و به جای اینکه در جستجوی عیب های خویش باشند به جستجوی عیب های دیگران می پردازند و برای همین است که بسیاری از مردمِ جامعه با کمال تاسف، از دینداران می گریزند.
از نگاه رَحِم کودک و از نگاه کودکی که در شکمِ مادر در حالِ زایمان است او در حالِ مرگ است. کودک در حال زایمان رنج می کشد و گریه می کند و مایل به زایمان نیست اما مادر آگاهی دارد که کودک در حال تولد است و در حال مرگ نیست در نتیجه، این رنج هایی که می کشد برای او همراه لذت است و زایمان کودک را تولد کودک به حساب می آورد.
بسیاری از افراد به سبب غفلت، به هنگام مرگ و پیش از مرگ، از اصل مرگ بیم دارند و مرگ را نیستی و نابودی می پندارند در حالی که مرگ به معنای انتقال به مرحله ای دیگر از زندگی، و ورود به جهانی است که گسترده تر است و به خودی خود نه تنها بد نیست بلکه خوب نیز هست.
مرگ تنها برای کسانی ترسناک است که اولا شناخت درستی نسبت به مرگ ندارند و ثانیا اعمال و رفتارهایی داشته اند که می ترسند پیامدهایِ آن اعمال، دامان ایشان را بگیرد که در این صورت نیز این موضوع به اصل مرگ باز نمی گردد.
برخی از افراد از نوشته های محی الدین چنین برداشت می کنند که ایشان منکر رنج و عذاب اند در حالی مقصود محی الدین از آن نوشته‌ها اشاره به اموری است، و از جمله اینکه: رنج و عذاب امری مطلق نیست، زیرا در جهان هیچ چیزی مطلق نیست؛ اشاره دیگر او به این است که رنج و عذاب را انسان خودش برای خودش فراهم می‌آورد و خداوند که رحمتش همه چیز را فراگرفته است، کسی را به رنج و عذاب دچار نمی‌کند و هرچه به انسان می‌رسد از خودِ اوست و عذاب و رنج‌هایِ انسان پیامدِ نگرش‌ها و رفتارهایِ اوست.