متاسفانه جمعی از کارشناسان علوم اسلامی بر اثر سطحی نگری، چنین می پندارند که اعتماد به نفس یا همان خود باوری به طور کلی غلط است و انسان باید به جای اعتماد به نفس، توکل به خدا داشته باشد.
اینان این گونه استدلال کرده اند که توکل در لغت به معنای اعتماد و تکیه کردن است و بر اساس متون دینی انسان باید فقط بر خدا توکل کند و بر او تکیه داشته باشد.
شکی نیست که هر انسانی یک جزء از مجموعه اجزای جهان است و انسان بدون یاری و همراهی حضرت حق در هیچ کاری به موفقیت نمی تواند دست یابد. در نوشتار قبلی نیز تبیین شد که خداوند همگان را اجمالا یاری می کند و یاری خداوند مختص اهل تدیّن و ایمان نیست. (1)
برای روشن شدن موضوع توجه به دو نکته ضروری است:
1- اعتماد به نفسی که صحیح است و مورد تاکید قرار می گیرد این است که انسان توانایی های خود را بشناسد و در زندگی و در حل مشکلات زندگی، از توانایی های خود به شایستگی بهره بگیرد. انسان خودباخته اصولا همت و پشتکار لازم برای فعالیت های مختلف را ندارد و از ظرفیت های خود نمی تواند به شایستگی استفاده کند. در برابر اهل ظاهر که اعتماد به نفس را مخالف تعالیم دینی می بینند و آن را نفی می کنند باید بگویم که اعتماد به نفس در فرهنگ دینی، تحت عنوانِ "عزت نفس" قرار می گیرد.
2- از دیدگاه وحدت وجود، انسان مظهر حضرت حق است و علم و اراده و قدرتِ حضرت حق در انسان به عنوان یکی از مظاهر بارزِ حضرت حق به ظهور می رسد. تنها لازم است باور داشته باشیم که همه استعدادها و توانایی هایی که در ما هست استعدادهای الهی است که در ما ظهور یافته است. بنابراین، بر اساس دیدگاه وحدت وجود، اعتماد به نفس در تعریف صحیح آن، تضادی با توکل به خدا ندارد؛ و اگر ملاحظه شده است که برخی از عالمان علوم دینی اعتماد به نفس را نقد کرده اند، برخی از این ایشان سطحی نگر بوده اند و با وحدت وجود مخالف بوده اند، و برخی دیگر با وحدت وجود مخالف نبوده اند اما آن را به خوبی درک و هضم نکرده اند و منافاتی میان توکل به خدا و اعتماد به نفس دیده‌اند؛ و در این میان، سخن برخی از ایشان نیز می تواند ناظر به این قضیه باشد که به لحاظ وحدت وجود، توانایی ها و استعدادهای انسان در واقع عین توانایی حضرت حق است، و نگرش انسان باید بر توانایی ها و استعدادهایی خود این گونه باشد.
---------------------------------------------------
(1) ناگفته نماند که از منظر محی الدین، همگان ایمان دارند اما متعلقِ ایمان افراد مختلف است؛ یعنی افراد به چیزهای مختلفی ایمان دارند.
بسیار عالی بود . نقل شده که از یکی از سران کشورهای مترقی و پیش رفته ، سوال شده که کشور ما کی مثل کشور شما خواهد شد ؟
او جواب داده : هیچوقت . چون شما با طرز تفکری که دارید که هر چیزی را یا به آخرت موکول می کنید یا به خواست خدا نسبت می دهید ؛ هیچوقت تلاش لازم را برای پیشرفت کشورتان نمی کنید . تا زمانی که نگرش شما اینگونه است اوضاع کشورتان هم همینگونه خواهد بود .
همین وضعیت اجتماعی ، در مقیاس کوچکتر و فردی یکی از مصادیقش همین بی اعتماد به نفسی است که شما فرموده اید .
براستی که داشتن نگرش صحیح پایه و اساس همه امور است .
سپاس از مطالب عمیق و تامل برانگیزتان .