برخی از اهل اندیشه بر "ابومدین" و محی الدین ایراد گرفته اند که چرا ایشان بر این باورند که "المرید من یجد فی القرآن ما یرید" (1) یعنی مرید و سالکی که صاحب اراده است، در قرآن آنچه را که می خواهد می یابد.
اکنون ببینم که ابومدین و محی الدین و برخی دیگر بر چه اساس، چنین گفته اند و مقصود ایشان چیست؟
برای اینکه مقصود محی الدین را از این جمله دریابیم لازم است که به چند نکته اشاره کنم:
1- مقصود از "آنچه را که می خواهد " مطلق نیست؛ یعنی مقصود او این نیست که سالک از قرآن به عنوان ابزاری در مسیر اهداف نفسانی‌ِ خود بهره می گیرد ؛ زیرا بحث بر سر سالک راستین است که در مسیر تعالی و رشد معنوی در حال حرکت است.
2-هر سالکی که در مسیر رشد و تعالی در حال حرکت است بر اساس حال و مقام معنوی خود، حقایقی را که در قرآن می یابد. در واقع، قرآن برای او به منزله آیینه ای است که تصویر حقایقی را که در درونِ خود اوست در آینه قرآن می یابد. از دیدگاه های عرفانی شیخ اکبر این است که علوم در جان عالمان و عارفان از هنگام تولد هست و ایشان در واقع با تلاش می کوشند که آنچه را که در جان خود دارند شکوفا کنند و بیابند و به آن دست یابند؛ یعنی از نظر محی الدین، همه چیز ذکر (به یاد آوردن) است.
3- از دیدگاه شیخ اکبر، حقیقت امری واحد و ثابت نیست؛ زیرا از نظر او، امور هستی و حقایق، اموری اعتباری اند و سالک بر اساس حال و مقامی که دارد می تواند به حقایق مختلف و اعتبارهای مختلف دست یابد؛ یا می خواهی به یک اعتبار، بگو که سالک بر حسب حال و مقام معنوی خود، به بطون مختلفی از قرآن دست پیدا می کند.
(1) الفتوحات المکیة، ج 4، ص 377. برخی این جمله را به اشتباه به کتاب فصوص الحکم نسبت داده اند، که این انتساب غلط است.
با سلام و درود فراوان
به نظر می رسد صاحبان اندیشه در معنای " مرید" و در چیستی "حقیقت " دچار یک جزم نگری شده اند که چنین برداشتی از این عبارت می کنند .
گویی که هستی و همه اجزای آن (که سالک هم جزو آن است) یک حقیقت ثابت و شسته و رفته است که هیچ تغییری در آن و در نتیجه در نسبت ها راه ندارد .
با سلام و احترام
چقدر خوب است که این نکات را روشن می فرمایید . واقعا قابل تامل بود