یکی از دوستان پرسیده بودند:
شما در نوشتار قبلی نوشته بودید :
اگر بگویید که چرا شرع مردم را از ذبح حیوانات نهی نکرده است؟
پاسخ این است که احکام شرع نیز در بستر زمان و مکان فرود آمده است و حد اقل در آن زمان و مکان امکان حذف قربانی کردن وجود نداشت و مردم عرب مردمی به شدت گوشت خوار بودند و به شدت به عمل قربانی کردن در آیین خود اعتقاد داشتند و برای بت های خود قربانی می کردند و حکم قربانی کردن از اموری نبود که از آن به یکباره دست بردارند.
اکنون سوال من این است که : مگر قابلیت های مردم در احکام شرع تاثیر گذار است؟ چون اگر بگوییم قابلیت های مردم و شرایط ایشان در احکام شرع تاثیرگذار است به این معنا خواهد بود که شرع تا حدودی، تابع مردم است.
پاسخ:
هرچند ما با اموری همچون شرک ، روبرو می شویم که به اصطلاح امروزی ها خط قرمز اسلام و رسول اکرم (ص) بوده است؛ اما احکام شرعی جزء فروع دین است و خط قرمز اسلام نبوده است و برای همین می بینیم که اسلام در حیطه احکام شرع، بسیار انعطاف پذیر بوده است. به عنوان مثال، در ابتدا ، شروع روزه از هنگام خواب تا غروب آفتاب روزِ بعد بود ولی اجرای این حکم با مشکل مواجه شد و مسلمانان مدام نزد پیامبر (ص) می رفتند و اظهار شِکوه می کردند که نفس ایشان طاقت نیاورد و در نیمه شب، اعمالی را که روزه را باطل می کند انجام دادند. سرانجام، این حکم نسخ شد و آیه 187 از سوره "بقره" نازل شد و حکم تغییر پیدا کرد و آغاز زمان روزه داری از سپیده دم اعلام شد.
بنابراین ، هرچند مردم به اعتباری، تابع حق اند؛ اما حق نیز به اعتباری تابع ظرفیت و تحمل خلق است. نکته مهمی که توجه به آن در باب احکام ضروری است این است که احکام تا زمانی احکام به حساب می آید که تعداد قابل توجهی از مخاطبانش به آن عمل کنند؛ ولی اگر کسی به حکم عمل نکند، یا عمل کننده به حکم آن قدر اندک باشد که در واقع چیزی به حساب نیاید، آن حکم خود به خود، اعتبارش را از دست داده است؛ چون اعتبار حکم در عمل به آن است و از اینجا معلوم می شود که عمل کنند گان به احکام نیز به اعتباری، در تعیین احکام دخالت دارند؛ و از همین باب است که چون آیه نجوا نازل شد و تعیین شد که قبل از نجوا و قبل از صحبت خصوصی با پیامبر (ص) صدقه داده شود جز امیرمؤمنان (ع) به آیه عمل نکرد؛ و در نتیجه ، آیه نسخ شد و حکم وجوب صدقه قبل از نجوا برداشته شد.(1)
اما از منظر وحدت وجود ، حق و خلق با هم متحدند و خلق در واقع عین حق است و اگر به حکمی عمل نشود، در واقع اراده تکوینی حق به یک اعتبار بر آن تعلق نگرفته است.
---------------------------
(1) البته پرهیز اغنیاء از دادن صدقه در جای خود به اعتباری، مذموم است و بحث ما در موضوعی دیگر است.
با سلام و احترام
از همین نکته (شرع به اعتباری تابع خلق است) میتوان نتیجه گرفت که احکام در بستر زمان و مکان معنا می یابد . بسیار عالی بود .
استاد گرانقدر واقعا نکاتی که می فرمایید تامل برانگیز است ....
اینکه حق به اعتباری تابع ظرفیت و تحمل خلق است ؛ بسیار جای تامل دارد .