تفاوت در نگرش ها

همان طور که می دانیم اهل حکمت و فلسفه گفته اند که هیچ دو کس یا دو چیزی در هستی دقیقا مثل هم نیستند و حتما فرق یا فرق هایی با هم دارند. محی الدین در پاره ای از مباحث با فلاسفه هم نظر نیست؛ اما در این بحث، سخن ایشان را تایید می کند.(1) از این مقدمه می خواهم به این نتیجه برسم که نگرش های هیچ دو فردی در هستی دقیقا مثل هم نیست و افراد هرچقدر از نظر مبانی فکری به هم نزدیک باشند قطعا در جزئیات برخی نگرش ها با هم اختلاف دارند و این از آن روست که هرکس به لحاظ حال و مرتبه، و هم به لحاظ پیشینه خود، در جایگاهی قرار دارد که دیگری دقیقا در آن جایگاه قرار ندارد؛ ولی ممکن است نزدیک به آن جایگاه باشد. از همین روست که اگر چندین نفر با هم به سفر بروند و  از هر یک از ایشان خواسته شود که هرجا که رفته اند و هرآنچه را که دیده اند دقیقا توصیف کنند هرگز امکان ندارد که دو نفر درباره خصوصیات آنچه همگی دیده اند دقیقا نظر یکسانی را ارائه کنند. حتی اگر توصیف ها در مواردی به فرض یکسان باشد به عنوان مثال، دو نفر یک غذا را یکسان یا نزدیک به هم توصیف کنند اما نظر و سلیقه خودشان درباره آن غذا دقیقا یکسان نخواهد بود.

این موضوع حتی در مورد پیامبران و اولیای الهی نیز صادق است. پیامبران و اولیای الهی به لحاظ مرتبه و همچنین به لحاظ اینکه هر یک مظهر کدام یک از اسماء الهی اند، تفاوت هایی با یکدیگر دارند. در نتیجه، پیامبران و اولیاء ممکن است در پاره ای از مبانی به یکدیگر نزدیک باشند؛ اما نگرش آن ها دقیقا عین هم نیست. از این رو بود که بر حضرت یحیی (ع) قبض و خوف غلبه داشت و بر حضرت عیسی (ع) بسط و امید و از این رو بود که حضرت موسی با وجود اعتقاد به حضرت خضر، نمی توانست روش حضرت خضر را تحمل کند و مدام بر او اعتراض می کرد.

بنابراین، اینکه جناب مولانا و جمعی دیگر گفته اند که معانی‌ِ سخن انبیاء یکی است و فقط ظاهر کلام ایشان و صورت سخن آن ها مختلف است (2) و اینکه می گویند همه ادیان الهی آموزه های واحدی را عرضه می کرده اند اگر مقصودشان این باشد که ایشان وجوه مشترکی در مبانی داشته اند سخنشان صحیح است و اگر مقصودشان این باشد که نگرش ها و تعالیم انبیاء همگی عین هم بوده است این سخنی نادرست است.

-----------------

(1) فصوص الحکم، ص 92 ؛ و الفتوحات المکیة، ج4 ، ص 316.