یکی از فرق های نگرش محی الدین، ابن عربی، عارف بزرگ جهان اسلام با اغلب اندیشمندان اسلامی نگرش متفاوت وی به دنیا و آخرت است.
اغلب اندیشمندان اسلامی آخرت را منحصر در آینده می دانند و آخرت را جدا از دنیا می پندارند و بر این اساس و با این مقدمه، دنیا را بی ارزش می شمارند و به شاگردان خود توصیه می کنند که به دنیا بی اعتنا باشند و به فکر آخرت خود باشند. از نظر ایشان، دنیا همچون جیفه (مردار) است که از آن باید پرهیز کرد(1) ؛ اما ابن عربی بر این باور است که دنیا و آخرت، و مُلک و ملکوت جدا از هم نیست و در هم تنیده است و این گونه نیست که آخرت لزوما در آینده محقق شود، بلکه محی الدین آخرت را لایه ای عمیق تر از زندگی دنیا می داند؛ و به بیان ساده تر، هم اکنون دنیا و آخرت، و ظاهر و باطن، و ملک و ملکوت توأمان هست و ما هم اکنون توأمان در دنیا و در آخرت هستیم ؛ و خلاصه اینکه، دنیا و آخرت در واقع جدا از هم نیست.
از نظر ابن عربی، زندگی دنیا و امور دنیا خودش مسیر سلوک است؛ و تجربه معنوی و سلوکی را در همین زندگی دنیا باید کسب کرد. از دیدگاه ابن عربی، دنیا مظهر حضرت حق است و عینِ امر قدسی است؛ و در نتیجه، پرهیز از دنیا لازم نیست؛ بلکه باید از دنیا بجا و به اندازه، و با روش صحیح استفاده کرد. بله، ابن عربی نیز توصیه می کند که ظواهر زندگی دنیا شما را فریب ندهد و قضاوت های شما در مسائل مختلف بر اساس ظواهر زندگی دنیا نباشد.
اینجا ممکن است کسی این اشکال را مطرح کند که در برخی روایات از دنیا به جیفه (مردار) تعبیر شده است و امثال این گونه روایات فراوان است.
پاسخ این است که :
الف- مخاطب آیات و روایاتِ مختلف قطعا مردمِ مختلف با سطوح مختلف اندیشه اند و همگان مخاطب همه روایات نیستند. به عنوان مثال، امیر المومنین (ع) خطاب به کسی که دنیا را مذمت کرد، زبان به اعتراض گشود و بیان فرمود که "دنیا سجده گاه دوستان خدا، نمازگاه فرشتگان الھی، فرودگاه وحی خدا، جایگاه تجارت دوستان خداست که در آن رحمت خدا را به دست می آوردند." (2) پس ما روایاتِ مخالف نیز داریم.
ب- علاوه بر آنچه گفته شد، ممکن است بگوییم که مقصود از آیات و روایاتی که دنیا را مذمت می کنند این است که افراد نباید به ظواهر زندگی دنیا بسنده کنند و نباید خوردن و پوشیدن و استمتاع از نعمت های دنیا را مقصد و مقصود نهایی خود قرار دهند.
______________________
(1) جای شگفتی این است که حتی برخی از بزرگان در حوزه معرفت همچون مولوی، نیز تحت تاثیر توده اندیشمندان قرار گرفته اند و چنین گفته اند. (مثنوی معنوی، نشر وزارت ارشاد، ص 481)
(2) نهج البلاغه، حکمت 131.
امیدوارم به نحوی زندگی کنیم و از دنیا بهره ببریم که نخواهیم با جهشی به نام مرگ ؛ به آن رستگاری و سعادتی که در آینده به گمانمان به آن خواهیم رسید ؛ برسیم .
استاد عزیز چقدر این دیدگاه با دیدگاه متداول متفاوت است .
درود بر شما که ما را با اندیشه های حضرت محی الدین آشنا می سازید