الف- درک با حواس ظاهری
سطحی ترین نوع درک همان درک با حواس ظاهری است. آنچه را که ما با حواس پنجگانه خود (بینایی و شنوایی و چشایی و بویایی و لامسه) درک می کنیم بیش از همه در ادراک های ما و برداشت های ما دخالت دارد و نباید از این نکته مهم غافل بود که آنچه انسان با حواس پنجگانه درک می کند در معرض خطا قرار دارد. به عنوان مثال، اگر چوبی به صورت عمودی، داخل استخری باشد، شما آن را کوتاه تر از اندازه واقعی آن می بینید. اگر شما بار سنگینی را برای دقایقی بردارید و سپس آن را زمین بگذارید و وسیله سبکی را بلافاصله بردارید شما وزن آن وسیله را کمتر از آنچه که هست می پندارید. پدیده سراب و ... نیز از مثال های دیگر برای این قضیه اند.
ب- درک با عقل
درک با عقل فراتر از درک با حس است و حیوانات از این نوع ادراک بی بهره اند. حیوانات قدرت تفکر و استنتاج های عقلی را ندارند اما در عین حال نباید این نکته را نیز فراموش کرد که قدرت ادراک عقل محدود است و در موارد متعددی با برخی پیشفرض ها که از نظر عقل قطعی و بدیهی است به استنتاج هایی می پردازد که نتایج آن غلط است اما خودش تصور می کند که صحیح و قطعی است. به عنوان مثال، به نظر محی الدین، معلول است که بر علت اثر می گذارد، نه اینکه علت بر معلول اثر بگذارد و معلولیتِ معلول در علّیّتِ علت تاثیرگذار است. درک این نکته با عقل ممکن نیست بلکه با خیال خلاق ممکن است.
ج- درک با خیال خلاق
درک با خیال خلاق از درک با عقل بالاتر است. خلاقیت با خیال خلاق رخ می دهد و درک اموری که با حواس ظاهری و با عقل ممکن نیست با خیال خلاق ممکن می شود.
هم گلستان خیالم ز تو پر نقش و نگار
هم مشام دلم از زلف سمن سای تو خوش