پرسیده بودند: آیا مشکلات و گرفتاری ها و قحطی و امثال آن دلیل بر معصیت بندگان و دلیل برغضب الهی است. نظر محی الدین در این باره چیست؟

قرآن آیات مختلفی در این باره دارد.  در برخی از آیات که رویِ سخنش با گنهگاران یا کسانی است که میل به گناه و تبهکاری دارند چنین بیان می کند که اعمال ناشایست سبب نزول بلا و گرفتاری و مصیبت می شود.

در برخی دیکر از آیات نظیر آیات سوره فجر، مطلب را در سطحی بالاتر مطرح  می کند  و بیان می کند که همه گناهان بر اثر اعمال ناصحیح و گناه نیست و دلایل مختلفی دارد. قرآن در سوره فجر این پندار را که هر کس در نعمت است حتما مورد تکریم و عنایت خداست و هر کس در گرفتاری است قطعا خدا از او رو گردانده و او را خوار کرده است رد می کند.

 محی الدین در باب 86 از فتوحات بیان می کند که دنیا سرای امتزاج است و هیچ چیز آن خالص نیست؛ و از این رو ، ظالم و غیر ظالم در این دنیا دچار بلا می شوند و او با این بیان تصریح می کند که ابتلائات و گرفتاری ها همه از باب عقوبت نیست.

البته باید همواره در خاطر داشته باشیم که محی الدین بر اساس مخاطبان مختلف و ظرفیت و مرتبه آن ها پاسخ هایی متناسب با ایشان به آن ها می دهد و اصلا روش او این نیست که با تمام  دانش و معرفت خود همواره پاسخ دهد چون او این کار را بر خلاف حکمت می داند. از این رو محی الدین در باره یک موضوع  در جاهای مختلف اظهار نظرهای مختلفی می کند تا هر پاسخ به مخاطب خاص خودش اختصاص پیدا کند.

محی الدین در بحث مورد نظر ما ، در فصوص الحکم سخنی دیگر برای خواص دارد و در آنجا بیان می کند که هرچه در جهان به هر شخصی می رسد بر اساس عین ثابته اوست  و ملاک فقط عین ثابته است، و معصیت و طاعت  در آنچه در دنیا به بنده می رسد مدخلیت ندارد. (مراجعه بفرمایید به فص یعقوبی)