سرکار خانم نیکی نوشته بودند:
سه سوال از فص ادریسی داشتم:
۱- تفاوت و ویژگی معنایی علو مکانت و علو مکان چیست؟ و آیا یکی بر دیگری برتری دارد؟
۲ - لطفا توضیح روشنتری در مورد عبارتِ "عمل مکان را و علم ، مکانت را می طلبد." بفرمایید ، خصوصا در مورد علم که آیا منظور علم بطورکلی هر گونه علمی را شامل میشود و یا منظور علم خاص معنوی است یا هر دو؟
۳ - منظور از تبعیت در جمله : از شگفت انگیزترین امور این است که انسان کامل برترین موجودات است، و علو - خواه به مکان ، و خواه به مکانت که همان منزلت باشد - جز به( تبعیت ) ، به او نسبت داده نشده است ، . . .
پاسخ:
1- مقصود از مکان در اینجا هر آن چیزی است که وجود مادی و جسمانی دارد. از این رو، مکان در اینجا هم شامل مکان در معنای عرفی آن می شود و هم شامل جسم انسان و ... می شود.
مقصود از مکانت همان مقام و منزلت یا به بیان دیگر همان مرتبه است.
محی الدین می فرماید : علو و برتری یا از نظر مکانی است یا از نظر مقام و منزلت. مثلا انسانی ممکن است از نظر جثه بزرگ باشد و بازوهای قوی داشته باشد و دیگری جثه کوچک و بازوهای کوچک تری داشته باشد اما از سوی دیگر احتمال دارد کسی که جثه کوچک تری دارد از نظر مقام علمی یا معنویت یا هنرمندی و خلاقیت برتر باشد.
پس مکانت مربوط به امور معنوی (غیر مادی) همچون علم و جهل و شجاعت و ترس و فروتنی و تکبر و ... است و مکان همان جسم و امور جسمانی است.
مکان و مکانت دو جنبه مختلف اند ؛ اما مکانت به طور مستقل وجود ندارد ، و همواره مکانت در مکان (ماده و امور مادی) به ظهور می رسد. پس مکانت در مکان به ظهور می رسد.
2- درمورد سوال دوم نیز مقصود این است که عمل ما با جسم به ظهور می رسد و عمل نیازمند جسم است و اینکه علم مکانت را می طلبد به این معناست که علم از جمله امور معنوی است و امور معنوی دارای مکانت و رتبه های مختلفی است. این شامل هر علمی می شود. پس افرادی که مثلا علم فیزیک را می دانند دارای مراتب مختلفی اند. برخی دانا هستند و برخی داناتر.
3- یعنی با اینکه انسان کامل در جهان انسانی ما افضل است اما علو و برتری او ذاتی نیست و علو و برتری او به تبعیت از مکان و مکانت است و خلاصه اینکه : علو او مربوط به مکان و مکانت (منزلت) اوست.
