ضرورت جستجو در افکار و خیالات و درون خویش

یکی از ارکان اصلی سلوک تلاش در جهت خودشناسی است؛ و در مسیر خودشناسی نظاره کردن بر درون و افکار و اندیشه های خویش بسیار ضروری است. چقدر ظاهر ما نشانگر ویژگی های شخصیتی و روحی ماست؟ بسیار اندک. پس سالک نباید به رفتارهای ظاهریِ خود دل خوش کند و برای شناخت خود لازم است که درون خویش و افکار و خیال های درون خویش را بسیار مورد مداقه قرار دهد.

بسیاری از خیال های ما ممکن است هرگز در عمل ظاهر نشود اما این بدان معنا نیست که در درون ما آن افکار و خیال ها وجود ندارد. بارها ممکن است ما در درون خود به کسی حمله کرده باشیم و او را بسیار مورد ضرب و شتم قرار داده باشیم  اما ممکن است هرگز مجالی پیش نیاید که این امور در ظاهر نیز اتفاق بیفتد و اگر ما فرصت و مجال چنین کارهایی را پیدا نکنیم، به این معنا نیست که ما آن ویژگی ها را نداریم. 

بنابراین، سالکی که مدام در درون خود برای شناختِ خود غور نکند، هرگز به خودشناسی نمی رسد؛ و کسی که به خودشناسی نرسد در واقع در مراحل ابتدایی سلوک متوقف شده است.

تعداد قابل توجهی از ویژگی های درونی  مثل تکبر و لجاجت و ...  ممکن است با نشانه های بیرونی همراه نباشد. به عنوان،  مثال کم نیستند سالکانی که در ظاهر دچار کبر یا لجاجت یا حسادت نیستند؛ اما این صفت ها به صورت پنهانی در آن ها وجود دارد و ممکن است کسی بمیرد و هرگز از خواب غفلت بیدار نشود و نفهمد که دچار کبر یا حسادت است.

گاهی اوقات نیز برخی امور هم نشانه فروتنی می تواند باشد، و هم نشانه کبر. به عنوان مثال، انداختن سر به زیر همیشه نشانه فروتنی نیست، بلکه گاهی هم نشانه کبر است.به عنوان مثال، گاهی سخنرانی سخن می گوید و سخنرانی دیگر سر خود را پایین می اندازد به صورتی که نشان می دهد که سخنان تو برای من مهم نیست و اصلا خودت نیز برای من مهم نیستی. این نوع رفتارها همگی حاکی از کبر است ؛ اما فردی که غافل است اصلا این نشانه ها را درک نمی کند.